Poolonderzoek en klimaatverandering op Spitsbergen

Verslag

De boodschap van de spreker op deze avond is overduidelijk. De klimaatopwarming gaat razendsnel. Wij hebben die als mensen zelf veroorzaakt door de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen ten gevolge van de verbranding van fossiele brandstoffen. Als wij nog een leefbare toekomst voor onze kleinkinderen willen, moeten wij nu daadkrachtig in actie komen. 

Maarten Loonen doet al meer dan 30 jaar onderzoek op Spitsbergen

Die spreker is Maarten Loonen. Zijn vak is arctisch bioloog. Voor het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen doet hij al sinds 1990 twee maanden per jaar onderzoek op Spitsbergen, in Longyearbyen, het Noordelijkste dorp op aarde. In die maanden ziet hij de zon nooit ondergaan. In de afgelopen dertig jaar heeft Loonen de gevolgen van de klimaatopwarming met eigen ogen waargenomen. Gletsjers die zich met honderden meters per jaar terugtrekken. Zeestraten die zomers opeens bevaarbaar zijn. De ontdekking dat zij al die jaren op een eiland hebben gezeten en niet op een schiereiland zoals de dorpelingen aanvankelijk dachten. Een verdriedubbeling van de neerslag, leidend tot een enorme ijzelvlakte, waardoor rendieren verhongeren. 

Opwarming gaat in Poolgebied sneller

De onderzoeker onderbouwt zijn betoog met een overvloed aan grafieken, deels gebaseerd op zijn eigen waarnemingen. De klimaatopwarming is momenteel wereldwijd 1,2° In Europa is het klimaat al 1,5° warmer geworden en zitten wij dus nu al op de in Parijs afgesproken maximale waarde. In het Noordpoolgebied gaat de opwarming nog veel sneller, wat de ‘Arctic amplification’ wordt genoemd. Daar bedraagt de opwarming gemiddeld al 6°: ’s winters is het daar 8 graden warmer dan voorheen en ’s zomers 2 graden. Dat komt doordat ijs 90% van de zonnestraling weerkaatst, maar donker water 90% van de warmte opneemt. 

Zeespiegel kan met vele meters stijgen

De klimaatopwarming leidt ook tot een verhoging van de zeespiegel. Door het smelten van gletsjers op land, van de Himalaya tot de Alpen, maar vooral ook door het afkalven van de twee grootste ijskappen op land, op Groenland en op Antarctica. Die ijskappen zijn respectievelijk drie kilometer (!) en vier kilometer dik. Wanneer al het ijs op Groenland smelt, stijgt de zeespiegel met 7 meter. In Emmen houden wij de voeten dan nog net droog. Maar als ook al het ijs op Antarctica zou smelten, zou de zeespiegel maar liefst met 63 meter stijgen. Het begin is er: de zeespiegel is inmiddels 10 cm gestegen. 

Eigen schuld dikke bult

Dat de mens de oorzaak is van die klimaatopwarming is niet een discutabel of woke standpunt, maar is onder wetenschappers al sinds 1875 bekend. De grote lijn is duidelijk, maar wetenschappers stuiten nog steeds op verrassingen. Zo leidt de klimaatopwarming tot een verandering van de golfstroom, waardoor het in Noordwest-Europa op korte termijn wel weer eens kouder zou kunnen worden. Sommigen hebben het zelfs over een nieuwe ijstijd. De optimist kan er een sprankje hoop uit putten. 

Het klimaat was heel vroeger toch ook heel anders?

Maar het klimaat heeft toch altijd al enorme schommelingen gekend? Lag de evenaar ooit niet ter hoogte van Calais en scharrelden hier geen mammoeten over het ijs? Die enorme schommelingen waren er zeker, maar dat was voordat de mens op aarde was. Sinds de landbouwrevolutie zo’n 10.000 jaar geleden, toen de mensen van jagers en verzamelaars sedentaire landbouwers werden, hebben wij niet zo’n dramatische klimaatwisseling gehad als die er nu aan lijkt te komen. 

Dieren precies in beeld

De onrustbarende grafieken zijn Loonens hoofdboodschap, maar en passant vertelt hij ook de nodige wetenswaardigheden over de fauna op Spitsbergen. Zijn primaire onderzoeksonderwerp waren de ganzen. Hij heeft er in al die jaren 3000 geringd. IJsberen en poolvossen worden gezenderd, wat de ijsberen betreft alleen de vrouwtjes, want de fysionomie van het mannetje laat geen halsband toe. En in tegenstelling tot wat de leek wellicht zou denken, stikt het momenteel op Spitsbergen van de ijsberen. Er zijn nu 3000, evenveel als er mensen wonen. Tot 1972 werden de ijsberen intensief bejaagd omdat een vacht wel 5000 dollar op kon brengen. Het doden van ijsberen gebeurde met een variant op een muizenval: in plaats van kaas een stuk zeehond, en in plaats van een veer met hamer een geweer waarvan de trekker verbonden was met het aas. Maar dat mag niet meer en nu is Spitsbergen een soort luilekkerland voor ijsberen die zich zozeer verlustigen aan de ganzeneieren dat hun voorpoten helemaal geel gekleurd zijn. 

De bezoeker krijgt de indruk dat de fauna op Spitbergen net zo overzichtelijk in kaart gebracht is als die in Wildlands. Het lijkt wel of alle dieren een naam hebben, een naam die in het radio-alfabet gespeld wordt. Hun gangen zijn zodoende precies na te gaan. Een op Spitsbergen gezenderde poolvos werd 3000 kilometer verderop in Canada gelokaliseerd. 

"Het is uw emotie die me bij zal blijven"

Aan het einde van zijn betoog wordt de wetenschapper emotioneel als hij zich afvraagt of de aarde nog leefbaar zal zijn voor zijn kleinkinderen. En nee, op de politiek hoeven wij niet al te rekenen, omdat de gevolgen van de klimaatopwarming altijd ver na de volgende verkiezingen liggen. Het is letterlijk na ons de zondvloed. “Zijn er nog vragen?”, vraagt moderator Werner Timans. “Ik denk dat het tijd is voor overdenking thuis”, zegt Loonen. En voor actie – nu, denkt de verslaggever. Een van de bezoekers heeft het laatste woord. “Dank voor uw overvloedige informatie en duidelijke uitleg, maar het is uw emotie die me bij zal blijven”.

Foto's