Verslag
Het was eigenlijk een geheel nieuw genre dat Maarten van Rossem naar het Kenniscafe Emmen bracht: 'Kenniscabaret'. Op onnavolgbare wijze en doorspekt met humoristische uitstapjes schetste hij de bomvolle kleine zaal van het Atlas Theater hoe Donald Trump in het Witte Huis terecht kwam en wat daar tot nu toe de gevolgen van zijn.
Dat Trump in het Witte Huis belandde, was overigens ook voor Amerika-kenner Van Rossem een verrassing. Sterker nog, hij was in de aanloop naar de verkiezingen van november 2016 zo zeker van zijn zaak, dat hij 1000 euro op de winst van Hillary Clinton zette. ,,Gelukkig werd ik niet lang daarna in Nederland uitgeroepen tot Republikein van het Jaar. Ik had nog nooit van die titel gehoord, maar er was een geldbedrag van 1000 euro aan verbonden. De goden hadden het blijkbaar goed met me voor'', vertelde hij.
Maar hoe kon Trump de verkiezingen eigenlijk winnen? Daar zijn volgens Van Rossem verschillende oorzaken voor, te beginnen met het 'extreem ondemocratische' kiessysteem in Amerika. Zo heeft het Huis van Afgevaardigden al jaren een republikeinse meerderheid, hoewel veel meer mensen op de democraten stemmen. Dat heeft veel te maken met de indeling van de kiesdistricten, die door lokale overheiden worden bepaald. Die indeling is gunstig voor het platteland, waar doorgaans veel republikeinen wonen. De democratische keizers vind je eerder in de grote steden.
Hetzelfde geldt voor de Senaat, zeg maar de Eerste Kamer. Elke staat levert hiervoor twee senatoren, ongeacht de grootte van de staat. Zo levert South-Dakota, een staat met hooguit enkele honderdduizenden inwoners, net zoveel senatoren als Californie, waar 35 miljoen mensen wonen. ,,De stem van het platteland is dus oververtegenwoordigd in de Senaat'', concludeert Van Rossem. ,,Puur theoretisch is het zelfs mogelijk om met slechts 16 procent van de stemmen een meerderheid in de Senaat te halen.''
Bij de presidentsverkiezingen gaat het niet om een centrale verkiezing, maar om vijftig verkiezingen in de afzonderlijke staten. De kandidaat die de meeste stemmen in een staat krijgt, wint alle zogenoemde 'kiesmannen' die aan zo'n staat zijn gekoppeld. ,,The winner takes it all'', noemt Van Rossem dit. Zo kon het gebeuren dat Clinton in totaal weliswaar 3 miljoen stemmen meer kreeg dan Trump, maar niet genoeg staten binnensleepte om de verkiezingen te winnen.
Volgens Van Rossem ging het opmerkelijk genoeg fout in drie staten die sinds jaar en dag door de democraten worden binnengehaald: Wisconsin, Michigan en Pennsylvania. Staten waar relatief veel blanke, laag opgeleide mannen wonen. In Michigan en Pennsylvania kreeg de traditionele staal- en autoindustrie de afgelopen jaren zware klappen, met veel banenverlies tot gevolg. In Wisconsin speelde dit in mindere mate, maar daar ontstond wel de angst dat deze staat eenzelfde lot zou wachten.
Trump toonde gevoel voor deze angst en frustratie. Onder de leuze 'Make America great again' voerde hij een populistische campagne, waarin hij zinspeelde op een terugkeer naar de gouden jaren '50, het tijdperk waarin arbeiders de maatschappelijke ladder begonnen te beklimmen. Clinton daarentegen vertrouwde zo op de eerdere verkiezingsresultaten, dat ze niet eens campagne voerde in Wisconsin. Uiteindelijk scheelde het in deze drie staten maar 77.000 stemmen, maar dat waren er genoeg om Trump naar het Witte Huis te helpen.
Het was het begin van een tot nu toe onorthodox presidentschap. Dat begon al meteen bij de inauguratie, waar aanmerkelijk minder mensen op af kwamen dan bij de inauguratie van Barack Obama het geval was. Hoewel luchtfoto's van de menigte dat duidelijk aantoonden, bleef Trump volhouden dat zijn inauguratie drukker was bezocht dan die van Obama. ,,Hier begon de nieuwe werkelijkheid, hier begon fake news'', stelt Van Rossem.
Maar heeft Trump zijn campagnebeloften in zijn eerste jaar als president ook waargemaakt? Nee, oordeelt Van Rossem. Het lukte hem bijvoorbeeld niet om Obama-care, de zorgverzekering voor arme Amerikanen, af te schaffen. ,,Omdat ook een aantal republikeinse senatoren het wat gek vond om een zorgverzekering voor tientallen miljoenen arme Amerikanen af te schaffen zonder een alternatief te bieden'', schetst Van Rossem.
Ook op economisch gebied heeft Trump volgens hem 'voor geen meter' gepresteerd. ,,Er is bijvoorbeeld geen sprake van grootschalige infrastructurele projecten of werkgelegenheidsprojecten. Zijn presidentschap kenmerkt zich door chaos.''
Wat deed Trump dan wel, volgens Van Rossem? Nou, hij bezuinigde fors op het Environmental Protection Agency, dat zich bezig houdt met het beschermen van het milieu. En passant sneed hij fors in de subsidies voor wetenschappelijk onderzoek. En hij loodste een belastingplan door de Senaat, dat volgens beproefd republikeins recept vooral de rijken bevoordeelt. ,,De tragiek is dat de slachtoffers van dit beleid een charlatan kozen die zijn beloftes over een gouden periode nooit waar kon maken.''
De inleiding van Van Rossem bood voldoende voer voor vragen uit de zaal. Wat denk hij bijvoorbeeld over het onderzoek van voormalig FBI-baas Robvert Mueller naar de vermeende banden tussen de Trump-clan en Rusland? ,,Vooralsnog weinig. Er zijn nog geen high crimes aangetoond en zelfs als dat wel gebeurt, komt een impeachment (afzettingsprocedure) niet snel van de grond. Vergeet niet dat de republikeinen zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat een meerderheid hebben.''
En hoe zit het met de gespannen verhouding tussen de kernmachten Amerika en Noord-Korea? Zijn dat blaffende honden of moet de wereld zich zorgen maken? ,,Blaffende honden'', meende van Rossem. ,,Maar als er een nucleair conflict komt, dan adviseer ik u om ervoor te zorgen dat u meteen in de eerste uren om het leven komt. Want de gevolgen zullen zo gruwelijk zijn, daar kunnen we ons niets bij voorstellen.''
Kan Trump de schade eigenlijk nog beperken? Van Rossem heeft er een hard hoofd in. Volgens hem is de schade al geschied, denk aan de bezuinigingen op het milieubureau en wetenschappelijk onderzoek. ,,Maar het probleem zit dieper: het is de vulgariteit van Trump. De laatste resten burgermansfatsoen sijpelen weg, dat is naar mijn mening het grootste gevaar. Dat het systeem en de bijbehorende normen en waarden worden uitgehold.''
Tot slot een wat lichtvoetiger vraag: denkt Van Rossem dat Oprah Winfrey, ook genoemd als toekomstig presidentskandiaat, een kans maakt? ,,Daar heb ik me wel aan geergerd'', biechte Van Rossem op. ,,Zij is wel een celebrity, maar geen beroepspoliticus. Die twee moet je niet mengen. Voor je het weet hebben we hier Frans Bauer als minister van Financien...''