Lifelines, een uniek onderzoek in Nederland

Verslag

Ann de Jong, de moderator deze avond, heet iedereen welkom en vertelt dat zijzelf ook meedoet aan Lifelines. Zij is benieuwd wat Judith Rosmalen vanavond gaat vertellen over de mogelijkheden van dit langjarige onderzoek en geeft haar het woord.

Judith Rosmalen, is als hoogleraar Psychosomatiek verbonden aan het Universitair Medisch Centrum in Groningen en gespecialiseerd in aanhoudende lichamelijke klachten. Zij vraagt welke bezoekers mee doen en dat zijn er best veel. Tien procent van Noord Nederland doet mee, waarvan 4822 uit Emmen. “Ik heb mijn werk aan u te danken”, vertelt zij de bezoekers.

Hoe worden we gezond oud?

Lifelines draagt bij aan het doel om mensen in de toekomst gezonder oud te laten worden. Lifelines is gestart in 2006 en verzamelt sindsdien van ruim 167.000 mensen informatie. Bijzonder aan Lifelines zijn de volgende kenmerken:

– Multidisciplinair: de studie verzamelt niet alleen informatie over ziektes maar ook gedragsmatige, psychologische en sociaaleconomische informatie

– Longitudinaal: deelnemers worden sinds 2006 langdurig en herhaaldelijk gevolgd

– Generaties: veel deelnemers doen met hun familieleden mee

Lifelines is een bevolkingscohort, dat betekent dat deelnemers niet zijn geselecteerd op bepaalde gezondheidskenmerken. Inmiddels zijn er drie meetrondes geweest en in 2024 is de vierde meetronde gestart.. Deelnemers komen uit alle leeftijdscategorieën.

Lifelines gegevensverzameling en biobank

De deelnemers vullen vragenlijsten in over allerlei onderwerpen, zoals bijvoorbeeld leefstijl, voeding, stress, gezondheid, medicijngebruik, sociaal functioneren, werk en woonsituatie. Tijdens metingen in speciale poliklinieken worden lengte en gewicht, een hartfilmpje, bloeddruk en longfunctie gemeten. Er wordt ook een psychiatrisch interview afgenomen. Daarnaast wordt lichaamsmateriaal verzameld, zoals bloed, urine, en bij sommige deelnemers haar en ontlasting. Inmiddels zitten er 4,4 miljoen bloedmonsters en 1,6 miljoen urinemonsters van 158.000 deelnemers in de biobank. Daarmee is Lifelines de grootste studie met herhaalde verzameling van lichaamsmaterialen ter wereld, vertelt Judith Rosmalen de bezoekers.

Wat levert deze informatie op?

Het heeft impact op het leven van mensen. Bij 2000 deelnemers van Lifelines is een verhoogd risico op hart- en vaatziekten geconstateerd. Zij zijn op advies van hun huisarts preventief gestart met medicatie. Daarnaast ontwikkelden onderzoekers een bredere strategie voor vroege opsporing van hart- en vaatziekten door huisartsen. Ook worden resultaten uit onderzoek gebruikt om landelijke campagnes te ontwerpen. Maar ook toetsing van beleid heeft impact. Rosmalen vertelt dat een te hoge zoutinname het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Het ministerie van VWS heeft daarna afspraken gemaakt om het zoutgehalte in levensmiddelen te verlagen. In de urines van de Lifelines deelnemers kan gekeken worden of mensen inderdaad minder zout hebben binnen gekregen. Met deze voorbeelden laat Rosmalen de bezoekers zien dat Lifelines bijdraagt aan bewustwording, preventie en gezondheidszorg.

Gebruikers van Lifelines

Wetenschappers uit de hele wereld maken gebruik van de gegevens uit Lifelines. In 2024 zijn meer dan 125 nieuwe aanvragen uit 10 landen buiten Nederland ingediend. Bijna 400 onderzoekers hebben actief toegang tot de data. En eind 2024 waren er ruim 700 publicaties met Lifelines-data.

Datakoppelingen

Lifelines verzamelt niet alleen zelf data, maar maakt ook gebruik van data die al beschikbaar zijn via anonieme datakoppelingen. Deze datakoppelingen binnen Lifelines kunnen bijvoorbeeld gebruikt worden om gezondheidsverschillen te begrijpen, vertelt Rosmalen. Als voorbeeld noemt zij de koppelingen met het CBS over de mate van stedelijkheid, met de Europese modellen over luchtvervuiling en geluidsblootstelling van verkeer, en met het LISA-register waarin staat welke bedrijven en faciliteiten er zijn in de omgeving.

Deze data hebben laten zien dat het bijvoorbeeld uitmaakt voor je gezondheid waar je woont. In stedelijke gebieden komt vaker een slechte longfunctie voor en meer depressie en angst, terwijl bepaalde risicofactoren voor hart- en vaatziekten daar juist minder vaak voorkomen. Verschillen komen niet door verschillen tussen stad en dorp in leeftijd, geslacht, opleiding, inkomen, roken of lichamelijke activiteit. Maar waardoor dan wel? In een onderzoek naar de impact van verkeersgeluid blijkt dat meer geluid leidt tot een hogere hartslag. Het maakt dus wel degelijk uit waar je woont, er is duidelijk verschil tussen zeer sterk verstedelijkt en niet-stedelijk gebied. Een ander voorbeeld is dat deelnemers die in de buurt van een fastfood restaurant wonen een hogere BMI hebben. De bezoekers luisteren geboeid naar de verhalen en interessante weetjes uit de onderzoeken.

Post-COVID-onderzoek

Judith Rosmalen vertelt na de pauze over Post-COVID-onderzoek. De wekelijkse vragenlijsten van de Lifelines-deelnemers tijdens de pandemie leverden veel informatie op en hielpen om relevante vragen op te lossen. Er worden tussen maart 2020 en augustus 2021 24 vragenlijsten verstuurd, waarin 23 lichamelijke klachten op een 1-5 schaal gewaardeerd worden. Er zijn 883.973 vragenlijsten ingevuld door 76.422 deelnemers.

Klachten

Judith Rosmalen vertelt dat zij bij de start de vraag stelde: 'Welke aanhoudende klachten komen voor na COVID-19 en hoe vaak?' Daarbij hield zij rekening met klachten die een deelnemer al had voor COVID-19 en lichamelijke klachten die deelnemers zonder COVID-19 hebben. De meest voorkomende langdurige klachten na COVID-19 waren pijn op de borst, verlies van reuk en smaak, benauwdheid, pijn bij het ademhalen, spierpijn, tintelingen, zware armen en/of benen en vermoeidheid. Zij ontdekte dat 1 op de 8 Nederlanders langdurig klachten hield na hun COVID-diagnose.

Meten zorggebruik en ziekteverzuim

Uit het onderzoek bleek dat Post-COVID patiënten vaker de huisarts bezoeken en veel gebruik maken van fysiotherapie. Ook bij zorgverleners in de poliklinieken stijgt het aantal consulten, vooral bij de cardioloog, de neuroloog en de longarts. Hulp van familie en vrienden is opvallend hoog. Gemiddeld zijn de zorgkosten van Post-COVID deelnemers Є1125, - p.p. per jaar, dat is veel hoger dan de Є 235,- , van deelnemers zonder COVID. Ook melden Post-COVID deelnemers zich vaker ziek, van degenen die langer dan 4 weken ziek zijn, verzuimt 35% langer dan een jaar. Afhankelijk van de klachten worden mensen ondersteund bij terugkeer op het werk. Dat verschilt natuurlijk per werkgever. Maar individuele afspraken, zoals bijvoorbeeld aanpassingen van de werkomgeving, werk minder fysiek maken, minder uren werken of thuis werken worden vaak gemaakt. 

Vragen

“Kunnen de effecten van vaccinaties onderzocht worden?”

Dat is lastig. Er werden verschillende vaccins gebruikt en op verschillende momenten, bijvoorbeeld voor of na iemand al COVID-19 of post-COVID had. 

Vaak werden klachten van Post-COVID patiënten ontkend, meldt een bezoeker. Dat is zo, beaamt Judith Rosmalen, maar in november 2024 zijn de eerste Post-COVID expertisecentra geopend. Deze centra zijn speciaal ingericht om patiënten met langdurige klachten de juiste zorg en behandeling te geven. Alle UMC's krijgen zo'n expertisecentrum.

“Moet ervoor onderzoeken betaald worden?” Ja, vertelt Rosmalen, maar je koopt geen data. Je maakt een plan en betaalt voor de service! Zij wijst de bezoekers op de website van Lifelines waar veel informatie over onderzoeken is te vinden.

Deze avond heeft Judith Rosmalen veel kennis gedeeld met de bezoekers. Dat wordt gewaardeerd. “Uw werkwijze is pure wetenschap”: complimenteert een bezoeker aan het eind van de avond.

Foto's