Heeft de democratie nog toekomst?

Verslag

Het Kenniscafé Emmen sloot het twaalfde seizoen af met een avond over de toekomst van de democratie. Sprekers waren Marc Jager en Klaas-Jan Noorman, partners van ProDo, een adviesbureau voor duurzame ontwikkeling. Hoofdredacteur Evert van Dijk van het Dagblad van het Noorden zal in het forum, na de pauze, de rol van oude en nieuwe media belichten. Marscha van Noessel benadrukte in haar openingswoord dat ook fake nieuws aan de orde zal komen. 

Even de zaal peilen...... 

De bezoekers van deze avond mogen op zeven stellingen reageren. Als snel blijkt dat de antwoorden afwijken van het landelijke beeld. De bezoekers van het Kenniscafé lezen dan ook allemaal nog een dagblad, hebben bij de laatste verkiezingen vrijwel allemaal hun stem uitgebracht en hebben vertrouwen de in democratie. Een klein deel is lid van een politieke partij en oei oei, het vertrouwen in de politiek scoort niet hoog. De meerderheid weet echt wel wat groente en fruit is....... De heren stellen dat zij geen waarheid komen brengen. Sterker nog zij hebben het antwoord op hun eigen vragen nog niet scherp. Zij maken zich wel zorgen en willen dat met ons delen. 

Er komt veel op ons af 

Het vertrouwen in de toekomst van de democratie en het vertrouwen in de huidige politiek, zijn twee verschillende zaken, zo betoogden de sprekers. Zij kwamen tot de prikkelende conclusie dat de polder dood is en dat de politiek aan de beademing ligt. Grote thema's als covid, recessie, klimaat en biodiversiteit worden niet opgelost door regelmatig je handen wassen. Wat wordt ermee gedaan? Vooral pleisters plakken en pappen en nathouden. In 1972 waarschuwde 'De club van Rome' al en er is met hun bevindingen weinig gedaan. De wereld verandert steeds sneller en de onzekerheden nemen toe. 

Invloed door de tijd heen 

Koning Arthur gaf met zijn ronde tafel ridders de mogelijkheid om invloed te hebben. Door de komst van de grondwet in 1848 wisten burgers wat hun rechten en plichten waren en in 1919 kregen vrouwen kiesrecht in Nederland. De jaren '80 kenmerkt de opkomst van het 'marktdenken'. Thatcher, Reagan, Lubbers en ook Kok omarmen dit. Marktdenken wordt de basis voor de politieke wereldmachten en conflicten gaan over handelsovereenkomsten. De samenleving verandert van collectieve zuilen naar individualisme, ook wel de moderne verlichting genoemd. Daardoor verliezen politieke stromingen als het liberalisme, de sociaal- en christendemocratie hun achterban. Ook vakbonden en werkgeversorganisaties verliezen leden.

Geitenpaadjes 

De belangrijke politieke stromingen vertegenwoordigden een samenhangend geheel van ideeën, opvattingen en wensen over de inrichting van de samenleving, de taken van de overheid en de relatie tussen de overheid en de burger. Het veranderde politieke landschap wordt duidelijk zichtbaar in de samenstelling van de Tweede Kamer. In 1983 waren er twaalf fracties en hadden de PvdA, het CDA en de VVD 128 zetels. De andere negen partijen hadden 22 zetels. In 2023 zijn er 21 fracties. PvdA, CDA en VVD hebben samen 57 zetels, de 18 andere partijen hebben samen 93 zetels. Een flinke aardverschuiving! De stromingen zijn ingevuld door issues en individualistische motieven nemen het over van de 'collectieve' waarden. De nadruk op issues en ontevredenheid leidt tot veel nieuwe partijen. Visie wordt een vies woord en is er geen lange termijn plan meer als kompas. Korte termijn bepaalt de oplossingsrichting en het marktdenken is dominant (onderwijs,zorg, OV, wonen, …). Het gevolg is de opkomst van 'one-issue' partijen en een verdere versnippering van het politieke landschap. De kabinetten Ruttte hanteren issue-anagement als basis, het uitbesteden van taken (belastingdienst, Johan Remkes) en het bedenken van 'geitenpaadjes'. Hierdoor wordt de kloof tussen kiezer en gekozene groter en daarmee groeit het gebrek aan vertrouwen op alle fronten. De verbinding raakt meer uit beeld en dat hebben we juist nodig. 

De waarheid, de hele waarheid en niets dan de waarheid.... 

Wantrouwen regeert! De media is tegelijkertijd verslaggever van wantrouwen en de voedingsbodem van de tijdsgeest. Het wantrouwen in het DNA van de moderne journalistiek is openbaren wat anderen 'verborgen' proberen te houden. Dat wat de democratie juist betrouwbaar moet houden, door controle van de macht, maakt haar juist steeds minder vertrouwd. Dat de media het wantrouwen in de politiek gevoed zouden hebben, is een suggestie die de hoofdredacteur van het Dagblad van het Noorden met kracht bestrijdt. “Het is juist de overheid die de burgers wantrouwt. Kijk maar naar de toeslagenaffaire of het gasdossier”. Volgens hem stelt de media vragen en wantrouwt niet. Maar de media spelen wel een belangrijke rol. Dingen die niet goed gaan zijn niet altijd het gevolg van kwade intenties. Het heeft vaak te maken met een ingewikkeld samenspel van factoren. Aandacht voor de context helpt om niet mee te gaan in de waan van dag. Accepteren dat er onzekerheden zijn en blijven en dat we niet alles weten. Democratie is zo sterk als het vertrouwen dat we erin hebben! 

Zoeken naar oplossingen 

Om de politiek weer dichter bij de burger te brengen, pleiten de sprekers onder meer voor een empathische overheid, directie democratie, een districtenstelsel of adviesdemocratie. In het Dagblad van het Noorden stelt Karin van Oudenhoven, directeur van het Sociaal Cultureel planbureau dat een empathische overheid een heldere visie heeft en weet uit te leggen waarom ervoor een bepaalde richting wordt gekozen. Het is ook een overheid die de veelheid van leefsituaties van mensen onderkent. Op beleidsniveau betekent empathie dat ambtenaren vanuit vraagstukken kunnen denken, in plaats vanuit systemen Referenda houden is een vorm van directe democratie. Er is sprake van directe invloed, het is laagdrempelig en daagt voor- en tegenstanders uit tot het debat. Nadeel is dat het gevoelig is voor polarisatie en dat onderwerpen niet altijd geschikt zijn om de keuze voor of tegen te maken. Een districtenstelsel heeft als voordeel dat de kiezer de gekozene kent en dat de regio's goed zijn vertegenwoordigt in de Tweede Kamer. Een nadeel kan zijn dat het 'nationaal belang' wordt gegijzeld door regionale opvattingen. In een burgerberaad, kunnen burgers de politiek rechtstreeks adviseren over actuele kwesties. Voordeel is dat het advies kan rekenen op draagvlak en toegankelijk is te maken voor iedereen. Het vraagt wel om intensieve begeleiding en kost de deelnemers (veel) tijd. 

Het forum 

Na de pauze krijgen de bezoekers de gelegenheid hun opvattingen en meningen te delen en in gesprek te gaan met de heren aan tafel. Het begint met de opmerking dat het debat in de Tweede Kamer een uitwisseling is van monologen; wat mist is het uitwisselen van standpunten en argumenten in het publieke debat. Er zou gezocht moeten worden naar verbinding en oplossingen. Er volgt een reactie uit de zaal van een oud-gemeenteraadslid die heeft ervaren dat het partijstandpunt in het debat belangrijker is dan wat is goed voor de gemeente of burgers. Als je afwijkt van dat partijstandpunt in het debat kan het gevolg een lagere plek op de kieslijst zijn bij de volgende verkiezingen. Evert van Dijk reageert op een vraag wat er gebeurt als berichtgeving leidt tot reacties. Dat is best zorgelijk, vertelt hij. Bedreigingen, persoonlijke aanvallen en beveiliging komen voor. Een reactie uit de zaal gaat over de 'kop' van een artikel, vaak is het hele bericht veel genuanceerder. Evert van Dijk merkt op dat het niet eenvoudig is om voor een artikel een pakkende 'kop' te bedenken. Met de kop probeert de krant de aandacht van de lezer te trekken. De conclusie van de sprekers dat de polder dood is en de politiek aan de beademing ligt is deze avond wel duidelijk geworden. Maar gelukkig zijn de burgers springlevend! De zaal reageert met een instemmend applaus. 

Tot slot 

De sprekers krijgen het boek Wetenschap is geen mening aangeboden en de auteur Roel Grit adviseert hen het vooral te lezen. De voorzitter vertelt dat het nieuwe seizoen van het Kenniscafé Emmen start op 11 oktober 2023. Een van de sprekers in het nieuwe seizoen is Johan Remkes.

Foto's