Follow the money

Verslag

Eric  Smit over het belang van onafhankelijke journalistiek

Voor een uitverkochte zaal trok Eric Smit, hoofdredacteur van het onderzoekscollectief Follow the Money, de ene beerput na de andere open. Hij liet zien hoe sommige zakenlieden en politici zichzelf verrijken, verblind door roem, en gedreven door ijdelheid en hebzucht. De gehanteerde methodes vallen vaak nog net binnen de wet, maar wie door de schijnconstructies heen prikt, ziet immoreel gedrag.
Eric Smit begint zijn verhaal met een foto van Robert Woodard en Carl Bernstein, die naar aanleiding van  een inbraak in het hoofdkantoor van de democratische partij in het Watergatecomplex ‘getriggerd’ worden. Voor hun onderzoek reist Woodard naar een parkeergarage in Virginia waar ‘deep throat’ (Mark Telt, onderdirecteur FBI), hun de tip geeft: ”follow the money”. Het ‘Watergate’ schandaal leidt in 1974 tot het aftreden van president  Richard Nixon. Onderzoeksjournalistiek staat mede door dit schandaal in de schijnwerpers en weet impact te veroorzaken. Eric Smit vindt dat zijn werk de waarheidsvinding in dienst van de samenleving  als doel heeft. Dat hoort in een democratie.
Ook in Nederland zijn talrijke voorbeelden van gedegen onderzoeksjournalistiek die effect hebben gehad. Recent nog de toeslagenaffaire, waar de belastingdienst burgers als fraudeur bestempelt.

Drama en bedrog

De spannende voorbeelden zijn legio. De internetbubbel veroorzaakt door de beursgang van Word Online van Nina Brink in 2000. De beursgang eindigde in een drama voor beleggers. Nina Brink verkocht haar aandelen voor de beursgang. Het onderzoek leidde zelfs tot rechtszaken en beslaglegging op zijn persoonlijke bezittingen, vertelt Eric Smit. Nina Brink probeerde de publicatie van het boek Nina koste wat het kost te voorkomen. Een onderzoeksjournalist moet er zeker van zijn dat zijn gegevens kloppen, het gaat om waarheidsvinding. Dan zijn rechtszaken nog lastig, maar heb je niets te vrezen.
De schimmige overname van uitvaartvereniging De Facultatieve groep door Henry Keizer, toentertijd voorzitter van de VVD en inmiddels overleden. Door een tip werd het onderzoek naar de overname van het bedrijf gestart. In de jaarrekening bleek dat Henry voor een schijntje mede-eigenaar werd van een florerend miljoenen bedrijf,  waarvan hij bovendien gecommitteerd adviseur was.De rol van de accountant en DBO in het overname proces zijn uiterst discutabel. “Over de doden niet dan goeds, maar dat geldt niet voor Henry Keizer”, aldus Smit.

Regio-onderzoek

De zorgcowboys - hoe word je miljonair in de thuiszorg? -  is een dossier dat onthult dat je vrij eenvoudig zorgkosten kunt declareren die je niet levert. Dat heeft met urenregistratie en persoonsgebonden budgetten te maken. In een rechtszaak werd de verdachte zorgaanbieder, RegiozorgWest,  vrijgesproken van vier miljoen euro  fraude met pgb's, omdat de zorgkantoren akkoord gingen met het niet registreren van de uren. Tel uit je winst!
Gerard Sanderink, topman van o.a. Centric, Oranjewoud en Stukton, verblind door een cybercharlatan? Bij Centric zijn door de betrokkenheid van zelfverklaard cyberexpert Rian van Rijbroek al zes topbestuurders vertrokken. Het is een bizar verhaal, volgens Eric Smit. De onrust bij Centrix begon toen Sanderink cyberspecialist Rian van Rijbroek als adviseur in de arm nam. Verbazing alom aangezien er volgens velen geen bewijs was voor het trackrecord van deze adviseur. Sappig detail: Van Rijbroek is de vriendin van Sanderink, hij is inmiddels op leeftijd en heeft geen opvolgers. Uit onderzoek blijkt dat Rian van Rijbroek inmiddels een bestuursfunctie heeft bij één van Sanderinks bedrijven. Onbegrijpelijk en bijzonder risicovol voor zijn bedrijven waar honderden mensen werken en overheden hun ICT dienstverlening afnemen.

Internationale samenwerking

De CumEx files gaan over de grootste belastingroof in de Europese geschiedenis. Eric Smit vertelt dat bankiers, investeerders, fiscalisten en fondsbeheerders decennia lang onbezorgd belastingdiensten voor miljarden konden benadelen. Duitsland was het grootste slachtoffer met 32 miljard. Maar ook elders sloegen de dieven toe. Het ging om CumEx, een geavanceerde truc om betaalde dividendbelasting dubbel terug te krijgen. Overheden hadden heel lang niet in de gaten wat er gebeurde en de betrokkenen vinden dat zij niets verkeerd deden. Er werd slechts  gebruik gemaakt van de mogelijkheden die wetgeving in verschillende landen bood. Eric Smit vertelt dat dit komt omdat de constructies ingewikkeld waren en de oplichters profiteerden van het gebrek aan internationale  samenwerking. In Nederland moet nog blijken hoe het zit, vermoedelijk belastingontduiking, onze specialiteit.

Shell-papers

Momenteel werkt Follow the Money aan de Shell-papers, die de verstrengeling tussen de overheid en de multinational bloot moeten leggen, een dossier dat ook Noord-Nederland raakt. Op grond van de Wet Openbaarheid van Bestuur vraagt Follow the Money om openbaarmaking van stukken, iets waar de Rijksoverheid zich voorlopig tegen verzet. Het Noorden krijgt een pluim van Smit. De provincies Groningen en Drenthe hebben net als de gemeente Assen  hun medewerking toegezegd.

Vragen

‘Gaat dan werkelijk alles mis in Nederland’, vraagt de voorzitter van het Kenniscafé zich aan het einde van de lezing hardop af. Smit stelt zijn gehoor gerust. Heel veel dingen gaan goed, maar het is nu eenmaal de rol van de onafhankelijke journalistiek om misstanden bloot te leggen. Dat motiveert hem, vooral omdat je weet dat het werkt. Ondanks alle ellende en tegenslag is doorgaan toch te waardevol.  Ook wordt er aandacht gevraagd voor de misstanden bij Jeugdzorg. ‘Wordt aan gewerkt’,  is het antwoord.  Uiteraard komt er ook een tip:  onderzoek eens hoe het zit met de aanpassing/verzwaring van de bouwvoorschriften in het kader van de versterking. Hoe zit het met de zorgplicht, aldus de vragensteller. Hij is er niet gerust op. Veel tijd om vragen te stellen is er niet, de trein wacht niet, dus krijgt  de journalist een warm applaus en een compliment uit onverwachte hoek. Een bankier van de Rabobank voegt hem toe: ‘Ik heb genoten”.

Foto's